هر چیز که در مورد کیلومترشمار باید بدانید
صرف نظر از مدل یا برند خودرو، دو مورد از مهم‌ترین موارد در هنگام خرید خودروی دست دوم، تعداد مالکان قبلی و کارکرد کلی خودرو است. تعداد مالکان قبلی و دفعات خرید و فروش یک خودرو، ثبت می‌شود و پیدا کردن این مورد امکان پذیر است؛ اما هیچ سند قانونی که نشان دهنده‌ی کارکرد دقیق خودرو باشد، وجود ندارد. با این حال، مسافت طی شده در هر خودرو، از طریق کیلومترشمار، ثبت می‌شود که کارکرد کلی آن، در پنل فرمان نمایش داده می‌شود.
کیلومترشمار، کارکرد خودرو را به خوبی ثبت می‌کند. کارکرد ماشین آلات صنعتی، بر اساس ساعت است که به محض روشن شدن دستگاه، سیستم ثبت کارکرد آن، آغاز می‌شود، اما کیلومتر شمار خودروها، با حرکت کردن خودرو و ثبت مسافت، کار می‌کند. مهم‌ترین عامل مرتبط با کیلومتر شمار، تایرها و بخصوص تایرهای جلو است.
با هر یک چرخش، مسافتی برابر با محیط تایر طی می‌شود. بر فرض محیط یک تایر دو متر باشد (اکثر تایرهای خودروی‌های سواری مرسوم، محیطی برابر با دو تا ۲.۵ متر دارند، البته ابعاد دقیق تایر، به رینگ و سایز لاستیک بستگی دارد)، پس از ۵۰ بار چرخش تایر، خودرو ۱۰۰ متر یا ۰.۱ کیلومتر مسافت را طی می‌کند؛ پس از ۵۰۰ بار چرخش تایر، مسافت طی شده بالغ بر یک کیلومتر خواهد بود. دستگاه کیلومترشمار، با ثبت چرخش‌های تایر، مسافت کلی طی شده را در قالب واحد کیلومتر، به راننده گزارش میدهد.
کیلومترشمارهای اولیه، به صورت مجموعه‌ای مکانیکی بودند که با دنده‌ها و اعدادی که می‌چرخیدند، مسافت طی شده را گزارش می‌دادند. کیلومترشمار تقریبا مانند یک بخش داخلی از ساعت آنالوگ است که توسط یک میله‌ی انعطاف پذیر (کابل هم‌محور) به هاب چرخ جلو متصل می‌شود. معمولا به دلیل چرخش موازی چرخ‌ها، این میله‌ی انعطاف پذیر، در سنجش سرعت و نمایش آن در سرعت سنج نیز دخالت دارد.
کیلومترشمار یک جعبه دنده‌ی کوچک را که به سیستم چرخش اعداد مشخص شده در پنل فرمان متصل است، حرکت میدهد. با هر ۱۰ بار چرخش یک عدد در صفحه‌ی کیلومترشمار، اتصال مکانیکی موجود، عدد مجاور را یک خانه تغییر میدهد که این روند تا آخرین خانه از اعداد ادامه می‌یابد. ابتدایی‌ترین کیلومترشمارهای موجود تا ۶ رقم عدد به اضافه‌ی یک رقم اعشار را نمایش می‌دهند؛ بنابراین پس از نمایش رقم 999,999، دوباره صفر می‌شوند.
پس از گذشت مدتی، مسافت سنج‌های چهار رقمی با قابلیت صفر کردن دستی نیز، به عنوان مکمل کیلومترشمار، بر روی خودروها نصب شدند. با وجود مسافت سنج، ثبت مسافت تا رقم ۹۹۹,۹۹۹/۹ کیلومتر ممکن و کابل هم‌محور ذکر شده، به جعبه دنده متصل شد. اما هیچکدام از این بهینه سازی‌ها، یک ویژگی برای جلوگیری از دستکاری کیلومترشمار را به همراه نداشت. بنابراین، برخی بنگاه‌های فروش خودرو یا حتی برخی مالکان، رقم ثبت شده در کیلومترشمار را تغییر می‌دانند. از لحاظ فنی، می‌توان هر مسافتی را در آن تنظیم کرد؛ حتی حرکت کردن با خودرو با دنده عقب نیز، باعث کاهش رقم کیلومترشمار می‌شود.
اما امروزه، اکثر کیلومترشمارهای موجود، دیجیتالی هستند، که بنابراین خبری از اتصال مکانیکی و کابل هم محور نیست. به جای این موارد، یک سنسور و یک مدار الکتریکی وجود دارد. در سیستم‌های کیلومترشمار فعلی، معمولا یک پیکاپ مغناطیسی در مجاورت یک چرخ دنده در جعبه دنده (دستی یا خودکار) که جریان الکتریکی را القاء می‌کند، قرار دارد. این سیگنال از طریق سنسور به ECU فرستاده می‌شود. ECU این جریان را به ولتاژ مناسب برای استپر موتور (در کیلومترشمارهای مکانیکی) یا برد مدار چاپی (در کیلومترشمارهای دیجیتالی)، تبدیل می‌کند.
با پیشرفت بیشتر در طراحی داشبورد و پنل فرمان، امکان نصب چندین نمایشگر (آنالوگ یا دیجیتال) دیگر، مانند مصرف سوخت، در پنل فرمان ایجاد شد. با استفاده از سیگنال‌های کیلومترشمار و استخراج اندازه‌گیری‌های لازم از ECU، کامپیوتر داخلی خودرو، به راحتی و به دقت، مصرف سوخت را محاسبه می‌کند و به نمایشگر LCD موجود در پنل فرمان، ارسال می‌کند. تمام این اعمال به لطف ریزپردازنده‌ها، به راحتی انجام می‌شود.در مقایسه با نمونه‌های آنالوگ و قدیمی، سیستم‌های دیجیتالی و مدرن، قطعات بسیار کمتر، کوچک‌تر و سبک‌تر دارند و به ندرت مشکل پیدا می‌کنند. بنابراین، کیلومترشمارهای مدرن، با وجود ویژگی‌هایی چون، اندازه‌گیری مسافت حرکت رو به جلو و عقب و دو مسافت‌سنج، بسیار دقیق‌تر و مفیدتر هستند.
الگوریتم کیلومترشمارها، در تبدیل جریان به سیگنال و نمایش مسافت، هنوز هم به قطر تایرها وابسته است. به همین خاطر، نصب تایر و رینگ نامناسب و غیراستاندارد، باعث تغییر در تعداد چرخش تایر شده و در ادامه، مسافت غیرواقعی توسط کیلومترشمار ثبت می‌شود.
بنظر می‌رسد که با وجود کیلومترشمارهای دیجیتالی و مدرن، مشکل دستکاری در آن‌ها حل شده باشد؛ اما، خواستن، توانستن است! پس چطور از درست بودن مسافت ثبت شده در یک خودرو مطمئن شویم؟
همانطور که ذکر شد، ارقام ثبت شده توسط کیلومترشمار در هنگام خرید خودروی دست دوم بسیار مهم است؛ چرا که کارکرد کمتر، قیمت بالاتری را به همراه دارد و خودرو سریع‌تر و بهتر به فروش می‌رود. در ادامه به چهار مورد که نشان دهنده‌ی دستکاری در کیلومترشمار هستند، را مطرح می‌کنیم.
بررسی تاریخچه‌ی سرویس خودرو
یکی از ساده‌ترین راه‌های مطمئن شدن از سالم بودم کیلومترشمار خودرو، بررسی سوابق تعمیر و سرویس آن است. هر وقت که خودرو به تعمیرگاه رسمی شرکت برده می‌شود، پس از انجام سرویس، کاکرد خودرو ثبت می‌شود. با مراجعه به اطلاعات سرویس خودرو، کارکرد آن با تاریخ ثبت شده و معمولا مواردی چون تعویض روغن، مشخص می‌شود. اگر اطلاعات ثبت شده درست و مناسب بود، می‌توان به درستی ارقام کیلومترشمار مطمئن بود. ولی اطلاعات سرویس خودرو همیشه در دسترس نیست، یا حتی امکان جعل آن‌ها هم وجود دارد. علاوه بر این، خیلی از مالکان خودروها وجود دارند که سرویس دوره‌ای خودرو را در تعمیرگاه‌های رسمی شرکت انجام نمی‌دهند. بنابراین ممکن است، اصلا هیچ اطلاعات از تعداد سرویس‌های کلی خودرو، ثبت نشده باشد.
کیلومترشمار تعویض شده
گاهی اوقات کیلومترشمار دیجیتالی با مشکل روبرو شده و تعویض می‌شود. کیلومترشماری که از کارخانه برای خودرو فرستاده می‌شود، مسلماً صفر است. بنابراین، ثبت ارقام کیلومترشمار قبلی، در کیلومترشمار قبلی، توسط متخصصین انجام می‌شود. این فرآیند از لحاظ فنی پیچیده نیست، اما زمان‌بر است. اگر این‌کار قانونی انجام شود، باید هر دو کیلومترشمار به تعمیرگاه مجاز شرکت فرستاده شوند. در تعمیرگاه، با استفاده از ابزار خاصی به‌صورت دستی، باید کیلومترشمار جدید، تا رقم ثبت شده در کیلومترشمار قبلی، کار کند. بنابراین، با توجه به کارکرد کیلومترشمار قبلی، زمان مورد نیاز برای کارکرد در کیلومترشمار جدید، مشخص می‌شود.
هر دو کیلومترشمار باید به یک تعمیرگاه فرستاده شوند، چرا که کارکرد خودرو نباید تا زمان نصب کیلومترشمار جدید، تغییر کند. معمولا این روند، با توجه به کارکرد خودرو، حداکثر تا دو هفته طول می‌کشد. اگر در اطراف پنل فرمان، جای خط و خش مانند ابزاری چون اسکنه را دیدید، در مورد تعویض کیلومترشمار خودرو مطمئن شوید. البته حتما در مورد تعویض کیلومترشمار سوال کنید، چرا که دلایل زیادی برای باز کردن پنل فرمان وجود دارد؛ زود قضاوت نکنید.
انواع لکه و اثر انگشت در پنل فرمان نیز نشانه‌ای از دستکاری در پنل فرمان است. شاید برای تعویض بخش نمایش مخزن سوخت یا آمپر بوده باشد. شاید بهتر باشد برای چک کردن این موارد، از یک کارشناس و متخصص خودرو کمک بگیرید. اگر پس از خرید خودرو، به تعویض و دستکاری کیلومترشمار خودرو پی برده‌اید، حتما باید از راه قانونی وارد شوید.
دکمه‌های نامربوط
بارها در انواع خودروهای دست دوم، دکمه‌هایی در داشبورد دیده شده است که اصلا برای آن خودرو نیستند. شاید این دکمه مستقیماً به کیلومترشمار متصل شده باشد و مانند دکمه‌های روشن/خاموش چراغ خودرو، با یک کلید عمل ثبت مسافت توسط کیلومترشمار را غیرفعال/فعال کند. حتی نمونه‌ی اتصال دکمه‌های واقعی خودرو (مانند سوئیچ تهویه) به کیلومترشمار نیز وجود داشته است. پس حتما در هنگام خرید خودرو تمام دکمه‌ها و عملکرد آن‌ها را بررسی کنید.
این نوع دستکاری از کیلومترشمار، اصلا مانند دنده عقب رفتن با خودرو نیست. معمولا راننده پس از خرید خودرو، کیلومترشمار را غیرفعال می‌کند. هر وقت نیاز به نمایش سرعت‌سنج باشد، با فشردن یک کلید، سرعت خودرو نمایش داده می‌شود و دوباره به راحتی کیلومترشمار را غیرفعال می‌کند. این نوع دستکاری، واقعا هوشمندانه است و به راحتی قابل تشخیص نیست.اگر در سرویس‌های دوره‌ای تشخیص داده نشود، خودرو در ظاهر فقط چند ده کیلومتر کارکرد دارد.
تعویض کیلومترشمار جدید بدون انتقال کارکرد قبلی
اگر تعویض کیلومترشمار قانونی و توسط تعمیرکار مجاز انجام شده باشد، در صورت انتقال ندادن کارکرد قبلی به کیلومترشمار جدید، برچسب سرویس انجام شده در خودرو نصب می‌شود. این برچسب معمولا در ناحیه‌ی درب راننده، و در کنار شماره‌ی شناسایی خودرو، قرار داده می‌شود. در این برچسب کارکرد قبلی به همراه تاریخ تعویض کیلومترشمار، ثبت شده است. برای محاسبه‌ی کارکرد کلی خودرو، باید رقم قید شده در این برچسب را با کارکرد فعلی خودرو جمع کرد.
در صورت وجود احتمال دستکاری در کیلومترشمار، چه باید کرد؟
اول از هر چیزی باید مدرک قانع کننده‌ای داشته باشید. فقط با دیدن چند خط و خش در پنل فرمان، تصمیم‌گیری نکنید. اگر از وجود دستکاری در کارکرد و کیلومترشمار خودرو مطمئن هستید، باید از طریق قانونی عمل کنید. اولین قدم مراجعه به یک وکیل است، هرچند که پس از خرید خودرو، نمی‌توان به راحتی شکایت کرد.
در هر صورت، تا زمانی که خودروها در جاده تردد دارند، مسئله‌ی دستکاری کیلومترشمار، همیشه وجود خواهد داشت؛ شاید با ورود خودروهای خودران، اوضاع عوض شود!